विहीबार, २६ माघ २०७९
search EN
ताजा लोकप्रिय
  • ताजा
  • लोकप्रिय
२४ घन्टाका ताजा अपडेट

विज्ञान विमर्श

महाभारतकालीन ‘नियोग विधि’देखि ‘आईभीएफ’ र ‘बेबी पोड’सम्म

महाभारतकालीन ‘नियोग विधि’देखि ‘आईभीएफ’ र ‘बेबी पोड’सम्म

केही दिनदेखि मलाई व्यासको सम्झना आइरहेको छ । प्रायः हिन्दू धर्मालम्बीहरुलाई यो श्लोक स्मरण हुन्छः अश्वत्थामा बलिव्र्यासो हनुमांश्च विभीषणस् । कृपस् परशुरामश्च सप्तैतै चिरजीविनस् ।। सप्तैतान् संस्मरेन्नित्यं मार्कण्डेयमथाष्टमम् । जीवेद्वर्षशतं सोपि ...

तिब्बतको हिमनदीमा भेटियो १५ हजार वर्ष पुरानो भाइरस

तिब्बतको हिमनदीमा भेटियो १५ हजार वर्ष पुरानो भाइरस

वैज्ञानिकहरूले तिब्बती प्लेटोस्थित हिमनदीबाट ल्याइएको हिउँको नमुना अध्ययन गर्दा यसअघि पहिचान नभएका भाइरसहरू पत्ता लागेको छ । यस क्रममा १५ हजार वर्षसम्म पुराना भाइरसहरू पत्ता लागेका हुन् ।  ...
ग्लोबल वार्मिङका कारण महासागरमा नकारात्मक  असर

ग्लोबल वार्मिङका कारण महासागरमा नकारात्मक  असर

विज्ञान डेस्क । महासागरको सन्धिक्षेत्र (Twilight Zone) २ सयदेखि १ हजार मिटरमा हुनेगर्छ । धेरै गहिरो भएका कारण यहाँको पानीमा कम मात्र सूर्यको प्रकाश पुग्नेगर्छ । यसकारण नै...
आइन्सटाइनको 'जनरल रिलेटीभिटी थ्योरी' लाई चुनौती

आइन्सटाइनको 'जनरल रिलेटीभिटी थ्योरी' लाई चुनौती

वैज्ञानिक आइन्स्टाइनको नाम  कसलाई पो थाहा छैन होला र ? मनुष्य जीवनको दैनिकीकै सम्बन्ध आइन्स्टाइनको सापेक्षवादको सिद्धान्त (जनरल रिलेटीभिटी थ्योरी) सँग जोडिएको छ । आइन्स्टाइनले सबैभन्दा पहिले सन...
मंगल ग्रहमा अक्सिजन बनाउने उपाय भेटियो

मंगल ग्रहमा अक्सिजन बनाउने उपाय भेटियो

१९ फेब्रुअरीका दिन मंगल ग्रहमा जीवनका जीवाश्म खोज्ने मिसनमा पठाइएको 'पर्सिवरेन्स मार्स रोवर'ले ल्याण्ड गरेर इतिहास नै बनायो। यस रोवरले मंगल ग्रहको 'जेजेरो क्रेटर'मा अवतरण गर्यो र यसले त्यहाँ विभिन्न...
मंगल ग्रहमा जीवनको खोज, भोलि उड्ने छ मंगल ग्रहमा पृथ्वी निर्मित हेलिकोप्टर

मंगल ग्रहमा जीवनको खोज, भोलि उड्ने छ मंगल ग्रहमा पृथ्वी निर्मित हेलिकोप्टर

            रूचि आफ्नो आफ्नो, स्वाद आफ्नो आफ्नो ।  तपाईंको  रूचि केमा छ ? कुन विषयको, कुन कुरामा तपाईं आरम्भदेखि इतिसम्म जान्न /बुझ्न  प्रयास गर्नुहुन्छ त्यो...
कल्पनामा पनि म अन्तरिक्ष यात्रामा रमाइराखेको हुन्छु

कल्पनामा पनि म अन्तरिक्ष यात्रामा रमाइराखेको हुन्छु

फेब्रुअरी ११ विज्ञानमा महिला तथा बालिकाका लागि अन्तर्राष्ट्रिय दिवस (International day of Women and Girls in Science) हो । यस अवसरमा नेपाल एस्ट्रोनाेमिकल सोसाइटीका...
हास–परिहासमा विज्ञान

हास–परिहासमा विज्ञान

भौतिक विज्ञानको चर्चा होस् अथवा आइन्सटाइनको,  E=MC2 बिना यी दुबैबारे गरिएका  चर्चा व्यर्थ हुन्छन्, सारहीन हुन्छन्।  भनौं यो समीकरण बिना विज्ञानलाई बुझ्नु सम्भव छैन।    नेपालका महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाले आफ्नो...
२१ औं शताब्दीको पहिलो मानव चन्द्रयात्रा : के नयाँ अमेरिकी राष्ट्रपति बाइडेनले अभियानलाई प्राथमिकतामा राख्छन् ?

२१ औं शताब्दीको पहिलो मानव चन्द्रयात्रा : के नयाँ अमेरिकी राष्ट्रपति बाइडेनले अभियानलाई प्राथमिकतामा राख्छन् ?

अमेरिकाको प्रतिष्ठित संस्थान 'नेशनल  एरोनॉटिक्स  एण्ड  स्पेस  एडमिनिस्ट्रेशन' (नासा ) को महत्वाकांक्षी अभियान 'आर्टिमिस मिसन' (Artemis Mission) बारे सारा संसारलाई तीव्र चासो छ। यसो हुनु स्वाभाविक...
२ लाख वर्षभन्दा पनि अगाडि नै छाडेका हुन सक्छन् मानव पुर्खाले अफ्रिका

२ लाख वर्षभन्दा पनि अगाडि नै छाडेका हुन सक्छन् मानव पुर्खाले अफ्रिका

समय पछाडि फर्केर पनि दौडिरहन्छ, विशेषतः जब कुरा मानव विकास क्रम र त्यसको बसाइसराइको वर्णन गर्ने सन्दर्भ आउँछ । अफ्रिकाबाहिर भेटिएको सबैभन्दा पुरानो अवशेष हेर्दा मानव...
धुरी नै डगमगायो, ‘ध्रुवतारा’ पनि एक रहेन !

धुरी नै डगमगायो, ‘ध्रुवतारा’ पनि एक रहेन !

    ‘ध्रुव’ शब्द अटल र अपरिहार्यताको पर्यायसूचक हो । जो अटल हुन्छ, त्यो नै ‘ध्रुव’ कहलाउँछ । ‘ध्रुवपंक्ति’ सरह अटल, ‘ध्रुवसत्य’ सरह सम्पूर्ण, ‘ध्रुवतारा’ जस्तै अडिग...
संसार आलूले मात्रै होइन, केराउले पनि बनेको हो !

संसार आलूले मात्रै होइन, केराउले पनि बनेको हो !

विज्ञानको अभिरुचि पनि कता कता जादूको छड़ी झै  ‘आबराको डाबरा’, ‘गिलिगिली फट ’ र ‘ऊँ स्वाहा’ जस्तै कुनै एउटा यस्तो सिद्धान्तको खोजीमा तल्लीन रहेको पाइन्छ, जसले सम्पूर्ण विश्व...
स्वस्थ निद्राका लागि प्रकाश प्रदूषणको असर

स्वस्थ निद्राका लागि प्रकाश प्रदूषणको असर

निद्रासम्बन्धी निद्राविद् डाक्टरहरूको चेतना दुई परस्पर विरोधी धारमा विभाजित रहेको हुन्छ । एउटा मनले यिनीहरू थोमस अल्वा एडिसनलाई गाली गर्न र अर्को सुषुप्त मनले...
अब हामी खान सक्नेछौँ, ल्याबमा बनेको आफ्नै मासु !

अब हामी खान सक्नेछौँ, ल्याबमा बनेको आफ्नै मासु !

      हाम्रा पुराण कथा हुन् कि ग्रीक अथवा इजिप्सियन ।  यी सबैमा जीवन चक्र ( cycle of life ) अर्थात जनक मृत्यु र पुनर्जन्म प्रतिबिम्बित...
जिन एडिटिङ : महामानव ‘जन्माउने’ ढोका, जसले पायो नोबेल पुरस्कार

जिन एडिटिङ : महामानव ‘जन्माउने’ ढोका, जसले पायो नोबेल पुरस्कार

(सन् २०२० को रसायनशास्त्रतर्फको नोबेल पुरस्कार दुई वैज्ञानिकलाई प्रदान गर्ने निर्णय भएको छ । रोयल स्वीडीस् एकेडेमी साइन्सले बुधबार गरेको निर्णयअनुसार उक्त पुरस्कार जर्मनीको म्याक्स प्लान्ट युनिटसहित इमानुयल चारपेन्टियरलाई जीवाणु...
चमेरा : खतरनाक भाइरसहरुको खानी !

चमेरा : खतरनाक भाइरसहरुको खानी !

अनुहार हेर्दा मुसा जस्तो देखिने तर यथार्थ मुसा पनि हैन, पखेटा भएको उड्न सक्ने तर चरा पनि हैन ! संसारकै एक मात्र उड्न सक्ने विचित्रको स्तनधारी जीव हो चमेरा । ...
समुदाय प्रतिरोध : कोरोनाभाइरसविरुद्धको लडाइँमा गर्ला त काम ?

समुदाय प्रतिरोध : कोरोनाभाइरसविरुद्धको लडाइँमा गर्ला त काम ?

कोरोनाभाइरसको खोप पत्ता लागिसकेको छैन, औषधि बनिसकेको छैन । यो अवस्थामा यो विरुद्ध लड्ने सबैभन्दा बलियो अस्त्र भनेकै मानिसको शरीरको रोग प्रतिरोधी क्षमता हो । कुनै पनि किटाणु भाइरसले मानिसको...
मान्छेले मात्रै हैन, अन्य प्राणीहरुले पनि पालना गर्छन् सामाजिक दुरी !

मान्छेले मात्रै हैन, अन्य प्राणीहरुले पनि पालना गर्छन् सामाजिक दुरी !

कोरोनाभाइरसको महामारी चर्केपछि संसारभरि नै प्रयोगमा ल्याएका उपायहरुमध्येका एक हुन्– सामाजिक दुरी । सम्भवतः आजको विश्वमा यो शब्दसँग परिचित नहुने मानिस यस संसारमा नै थोरै मात्रै होलान् । तर मानिसमा...
कोरोना महाव्याधि डढेलोझैँ झनै सल्कँदै : कहिले बन्ला औषधी र भ्याक्सिन ?

कोरोना महाव्याधि डढेलोझैँ झनै सल्कँदै : कहिले बन्ला औषधी र भ्याक्सिन ?

कोरोना कहरको भयावहता अझै सकिएको छैन । यो महामारी डढेलोझैँ झनै सल्कँदै गइरहेको छ । भयावह स्थितिको अन्त्यका लागि कोहीकोही ईश्वर अर्थात् भगवान, परमेश्वर, अल्लाह, गड आदि उपमाले चिनिने आफ्ना...
मान्छे कसरी बढ्छ ? मान्छे बढ्न किन रोकिन्छ ?

मान्छे कसरी बढ्छ ? मान्छे बढ्न किन रोकिन्छ ?

जन्मँदा सानो बच्चा बढ्दै जाँदा लक्का जवान बन्छ ।  ठूलो मान्छे बन्छ । बढाइको यो क्रम नरोकिइकन बढ्दै जाने हो भने, ४०–५० वर्षको उमेरमा पुग्दा १०–१२ फिटको हुने...
कसरी मारिदिन्छ साबुन पानीले कोरोनाभाइरसलाई ?

कसरी मारिदिन्छ साबुन पानीले कोरोनाभाइरसलाई ?

कोरोनाभाइरसको संक्रमणबाट लाग्ने कोभिड–१९ रोगको कारण अहिले विश्व ठप्प छ । यस रोगको संक्रमणबाट सबैभन्दा प्रभावित बनेको देश इटली पूर्ण रुपमा क्वारेनटीनमा छ भने चीन, बेलायत, अमेरिका, स्पेन जस्ता अतिप्रभावित...
विश्वलाई आतङ्कित बनाइरहेकाे कोरोनाभाइरसले संक्रमण कसरी गर्छ ?

विश्वलाई आतङ्कित बनाइरहेकाे कोरोनाभाइरसले संक्रमण कसरी गर्छ ?

अहिले पूरै विश्व कोरोनाको संत्रासमा छ । किनकि, विश्वमा भएका सबै २ सय ३ वटा मुलुक तथा शासित क्षेत्रहरुमा कोरोना भाइरस फैलिसकेको छ । यसको अर्थ पूरै पृथ्वी अहिले कोरोनाको...
विज्ञानको आँखाबाट नियाल्दा यस्तो पो रहेछ कोरोनाभाइरसको नालीबेली !

विज्ञानको आँखाबाट नियाल्दा यस्तो पो रहेछ कोरोनाभाइरसको नालीबेली !

ओहो ! आजको मितिसम्ममा विश्वमा कोरोनाबाट संक्रमितको सङ्ख्या झण्डै ७ लाख पुग्न लागिसक्यो । हताहती पनि अब ३० हजार नाघिसक्यो । नेपालमा अहिलेसम्म कसैको पनि हताहती नभए पनि ५ जना...
कोरोना जाँच्न मानिसलाई यसरी ट्याकिङ र ट्रेसिङ गर्न सकिन्छ

कोरोना जाँच्न मानिसलाई यसरी ट्याकिङ र ट्रेसिङ गर्न सकिन्छ

विज्ञानका अध्येता उत्तमबाबु श्रेष्ठले कोभिड–१९ को महाव्याधिसँग जुघ्न सरकारले चालिरहेको कदमको सन्दर्भमा निक्कै सान्दर्भिक र विचारणीय सुझावहरु अगाडि सारेका छन् । आफ्ना फेसबुक पेज र ट्वीटरमार्फत् उनले सरकारलाई दिएको...
प्राकृतिक छनौटबाट कोरोनाभाइरस (कोभिड-१९)

प्राकृतिक छनौटबाट कोरोनाभाइरस (कोभिड-१९)

अहिले विश्व कोरोनाभाइरसको महामारीबाट आक्रान्त छ । गत डिसेम्बरमा चीनको उहानबाट सुरु भएको कोभिड–१९ नामको भाइरसका कारण आजको मितिसम्ममा विश्वका २ लाखभन्दा बढी मानिसहरु संक्रमित भइसकेका छन् भने ९ हजारभन्दा...
के साँच्चै बाँदर आधुनिक मानिसकाे पुर्खा नै हो त ?

के साँच्चै बाँदर आधुनिक मानिसकाे पुर्खा नै हो त ?

विकासवादी सिद्धान्तका पिता महान वैज्ञानिक चार्ल्स डार्विनलाई उनको सिद्धान्त बाहिर प्रकाशित भएको केही समयपछाडि सन् १८५९ तिर लण्डनमा उनलाई बाँदरका सन्तान भनी गिज्याउने गरिए । त्यसरी उनलाई गिज्याउनुमा...
टाइटनको सतहमा ड्रोन उडाउने इच्छा

टाइटनको सतहमा ड्रोन उडाउने इच्छा

टाइटन, सौर्यमंडलको एक आनौठो पिण्ड, जुन शनिग्रहको चक्कर काट्छ । यस उपग्रहमा सूर्यको प्रकाश आइपुग्न  करीब ८० मिनेट लाग्दछ । यो सूर्यबाट पृथ्वी-सूर्यको दूरीको लगभग १० गुणा पर...
सौर्यमण्डलका माउतारा सूर्यबारे केही जानकारी

सौर्यमण्डलका माउतारा सूर्यबारे केही जानकारी

सूर्य कति ठूलो ? कति तातो ? हाम्रो ब्रम्हाण्ड अर्थात् आकाशगंगा तारापुञ्जका करिब एक खर्ब पचास अर्ब संख्याका ताराहरुमा सूर्य पनि एक तारा हो । सूर्य एक...
किन सबै बादलले पानी पार्दैन ?

किन सबै बादलले पानी पार्दैन ?

के तपाईंहरु कहिले अग्लो डाँडामा गएर बस्नु भएको छ, जहाँ बादलले तपाईलाई छुँदै उडिरहन्छ ? या कहिले हवाइजहाजमा चढेर बाँदलको बीचबाट यात्रा गर्नुभएको छ ? गर्नुभएको छ भने अवश्य पनि...
मान्छेको छालाको रंग किन भिन्न भिन्नै हुन्छ ?

मान्छेको छालाको रंग किन भिन्न भिन्नै हुन्छ ?

सबैको छालाको रंग एउटै भए कति जाति हुन्थ्यो होला हगि ? कम्तिमा छालाको रंगकै आधारमा मानिस–मानिस बीच भेदभाव त हुने थिएन होला । यो त मीठो कल्पनाको कुरा...
कुनै पनि वस्तु, अवस्था वा गतिविधिसँग डर लाग्ने अनौठो समस्या : फोबिया !

कुनै पनि वस्तु, अवस्था वा गतिविधिसँग डर लाग्ने अनौठो समस्या : फोबिया !

* मेरो एक जना साथी छ– कमल । उसलाई अग्लो स्थानमा जान अति डर लाग्छ । कसैले अग्लो स्थानतिर, घरको कौसीतिर जाने कुरा गर्यो कि उसको सातोपुत्लो उड्छ । किनभने,...
वलय खण्डग्रास सूर्यग्रहण कसरी लाग्दैछ ? के गर्नुहुने, के गर्न नहुने ?

वलय खण्डग्रास सूर्यग्रहण कसरी लाग्दैछ ? के गर्नुहुने, के गर्न नहुने ?

आज वि.सं.२०७६ पौष १० गते नेपाली समयअनुसार बिहान ८ बजेर ४२ मिनेटमा सुरु भई ११ बजेर ३१ मिनेटमा समाप्त हुने वलय खण्डग्रास सूर्यग्रहण (annular solar eclipse) एक दुर्लभ...
३० हजार वर्ष पुरानो कुकुर र मान्छेको नाता

३० हजार वर्ष पुरानो कुकुर र मान्छेको नाता

  ‘कुत्ते कमिने मै तेरा खुन पिजाउँगा’ धर्मेन्द्रको यो गर्जनले भारतमा तीन वर्षसम्म कुकुर खोरबाट वाहिर निस्केनन रे ! कुकुरसँग जोडिएको एउटा रमाइलो ठट्टा हो यो । यस्ता ठट्टाको...
भौतिक शास्त्रको नोबेल पुरस्कार २०१९ र यसका उपादेयता

भौतिक शास्त्रको नोबेल पुरस्कार २०१९ र यसका उपादेयता

नेपालमा दसैँको रौनक सकिनै लाग्दा स्विडेनको स्टकहोममा भने भर्खर दसैँ आएझैँ भएको छ । नहोस् पनि किन सारा संसार प्रभाव पार्ने दुरगामी महत्त्वका विविध विधामाथि धमाधम नोबेल पुरस्कार घोषणा भइरहेको...
समयमापन विकासक्रमको निरन्तर प्रगतिको सचित्र कथा

समयमापन विकासक्रमको निरन्तर प्रगतिको सचित्र कथा

समयको चक्र पूर्वीय मान्यताअनुसार चक्र झै गोलों घुम्छ, भनिन्छ नि, 'हिस्ट्री रिपीट इटसेल्फ' नेपालीमा 'घूमफिरि रूमजाटार' अथवा यो पश्चिमा मान्यताअनुसार लंबवत गति गर्छ , 'यू क्यन नट इंटर ट्वाइस इन...
विमानको गतिले उछिनिसकेको ध्वनिको गतिबारे माथापच्ची

विमानको गतिले उछिनिसकेको ध्वनिको गतिबारे माथापच्ची

तीन चार दिन पहिलाको कुरा हो, भारतीय चन्द्रयान-२ को 'ल्यान्डिंग'बारे एउटा लेखमा गतिका विषयसम्बन्धी सामान्य चर्चा  गरेको थिए । "ल्याण्डर विक्रम ओर्लिने बेलामा पहिला २०० मिटर प्रति सेकेण्डको गतिले संचालित...
पढेर विचलित हुनुभयो ? तपाईंभित्र अझै पनि मानवीयताका अवशेष बाँकी छ !

पढेर विचलित हुनुभयो ? तपाईंभित्र अझै पनि मानवीयताका अवशेष बाँकी छ !

 ज्ञानमित्र आज भन्दा ६ वर्ष पहिला १९ जुलाई २०१३ मा खिचिएको यो तस्वीर मानवताको इतिहासको एउटा सुनौलो पाना हो, विज्ञान र तकनीकको अपरिमित फड्को हो । ...
‘लज्जित नबनाउनुस्, मित्र !’

‘लज्जित नबनाउनुस्, मित्र !’

कविता लेख्न छाडेको दुई जुगभन्दा पनि बढी अन्तराल व्यतीत भइसके पनि जीवेन्द्र दाइले मलाई आजसम्म ‘कवि’ सम्बोधनबाहेक अन्य केही प्रयोग गर्नुभएको छैन । ‘कविज्यू, कता हुनुहुन्छ ?’ एक दिन...
गतिको तीब्रता र जल्ने नजल्ने प्रक्रियाबारे केही माथापच्ची

गतिको तीब्रता र जल्ने नजल्ने प्रक्रियाबारे केही माथापच्ची

म राजनीतिमा नभए पनि यो न सोच्नुस्, ‘म खुराफाती होइन ।’ खुराफातमा राजनीतिज्ञहरुले मलाई शायदै भेट्टाउन सक्लान, तर उनीहरुको खुराफात र मेरो यस दिमागी दौडधुपमा तात्विक भिन्नता छ भन्ने तपाईले...
लामखुट्टेले पनि शिकार छान्छ ! महिलाको रगत बढी चुस्छ !

लामखुट्टेले पनि शिकार छान्छ ! महिलाको रगत बढी चुस्छ !

एक पटक म र मेरा केही साथीहरु खाजा खान होटेल गयौं । समय त्यस्तै दिनको ३ बजेतिरको थियो । साथी फणिन्द्र लामखुट्टेले टोक्यो भनेर छट्पटाउन थाले । जबकि, मलगायत अरु...
कोही काला, कोही गोरा किन हुन्छन् होला ?

कोही काला, कोही गोरा किन हुन्छन् होला ?

सबै मानिसको छालाको रंग एकै प्रकारको हुँदैन । एउटै परिवारको सदस्यहरुमा पनि सबैको छाला एकै प्रकारको हुँदैन । बाबु–आमा गोरो भए पनि कहिले काहीँ उनीहरुका छोरा छोरी काला हुन सक्छन्...

भर्खरै