जोडदार थप्पड खाएपछि सानी निलोफर अयुबीको अनुहार लामो समयसम्म रातो रह्यो । उत्तरी अफगानिस्तानको कुन्दुजको सडकमा खेलिरहेकी निलोफरलाई थप्पड लागेपछि उनी भुइँमा लडेकी थिइन् ।

त्यतिबेला उनी चार वर्षकी मात्र थिइन् जब लामो दाह्री र अग्लो कद भएका हेर्दै डरलाग्दो मानिसले उनको छातीमा हात राख्यो। उनी निलोफरको ‘स्त्रीत्व’ पहिचान गर्न चाहन्थे । गालामा थप्पड हानेपछि ती व्यक्तिले निलोफरलाई भविष्यमा बुर्का बिना देखेमा बुबालाई नछोड्ने धम्कीसमेत दिए ।

यस घटनाको २३ वर्षपछि निलोफरले बीबीसी रेडियो कार्यक्रम आउटलुकमा दिएको अन्तर्वार्तामा भनिन्, ‘म रुँदै घर पुगेँ । बुबाको अनुहार रिसले रातो भयो। उनी रिसले चुर थिए ।

निलोफर भन्छिन्, ‘मलाई मेरो बुबा कोठामा गुनगुनाइरहेको सम्झना छ - तिमीलाई छुने हिम्मत कसरी भयो?’ 

यसपछि उनले ठूलो निर्णय लिए । निलोफरकी आमालाई कैँची ल्याउन र कपाल काट्न भन्यो। ‘उहाँले आमालाई भन्नुभयो - उसलाई केटाको लुगा लगाइदेउ ।’

निलोफर तालिबान शासनको पहिलो अवधिमा अफगानिस्तानमा हुर्किएकी थिइन्। यो समय १९९६ र २००१ को बिच थियो । तालिबानको शरिया कानूनबाट बच्नका लागि निलोफरले आफ्नो जीवनको करिब दश वर्ष केटाको रूपमा बाँचिन् । 

तालिबानले शरिया कानूनलाई आफ्नै तरिकाले व्याख्या गर्छ। र, यसअन्तर्गत उनले महिलालाई अधिकारबाट वञ्चित गर्दै आएको छ ।

निलोफर अहिले पोल्याण्डमा बस्छिन् । आफ्नो बाल्यकालका घटनाहरू सम्झँदै उनी भन्छिन्, ‘त्यतिबेला अफगानिस्तानमा हुर्कनु भनेको संसारको सबैभन्दा रूढिवादी क्षेत्रमा हुर्केको जस्तो थियो।’

‘त्यहाँ तपाईंको अधिकार तपाइँ पुरुष वा महिला भनेर निर्धारण गरिएको थियो।’

बाल्यकाल

निलोफरको जन्म सन् १९९६ मा भएको थियो । यद्यपि उनको राहदानीमा उनको जन्म मिति सन् १९९३ छ ।

सन् २००१ मा अफगानिस्तानमा अमेरिकी सेना आइपुगरे तालिबानपछि हट्ने बित्तिकै निलोफरका बुबाले उनलाई विद्यालयमा भर्ना गराउने प्रयास गर्न थाले । छोरीले जतिसक्दो चाँडो पढाइ सुरु गरोस् भन्ने उनको चाहना थियो ।

निलोफरले भनिन्, ‘कुन्दुज महिलाका लागि राम्रो सहर थिएन। महिलाका मात्र होइन यो पुरुषहरूको लागि पनि गाह्रो शहर थियो ।’

उनी भन्छिन्, "अफगानिस्तानमा केटा हुनुले तपाईंलाई स्वचालित रूपमा तागत दिन्छ । यदि तपाईं दुई वर्षको छोरो हुनुहुन्छ भने तपाईंले जन्म दिने आमाको भन्दा धेरै सम्मान पाउनुहुन्छ । चार वर्षको भएपछि ऊ जन्म दिने महिलाको अभिभावक बन्छ । आमा भने दास जस्तै हुन्छिन्। नारी भएर तपाईंको अस्तित्व कतै पनि हुँदैन । बिल्कुल अदृश्य।’

घरपरिवारमा छोरीलाई छोराजस्तो पहिरन लगाउने चलन यही कारण भएको निलोफर बताउँछिन् । परिवारमा अगाडि लैजाने पुरुष नभएको खण्डमा कुनै पनि साधनस्रोतले त्यसको महिला सदस्यलाई भेटेर श्रीमती बनाउन खोज्छ ।

‘मेरो मामलामा त्यस्तो थिएन,’ उनी भन्छिन्, ’हाम्रो परिवारमा पुरुषहरू थिए त्यसैले म स्वतन्त्र रूपमा बाँच्न पाएँ ।’

स्वतन्त्रता

अनौठो तरिकाले कपाल काटेर र आफ्नो भाइको पुरानो लुगा लगाएपछि, उनलाई थाहा थिएन कि उनको जीवन कसरी पूर्ण रूपमा परिवर्तन हुँदैछ।

निलोफर भन्छिन्, ‘मलाई दाजुभाइले जस्तै व्यवहार गरियो। केटाको लुगा लगाएर बुबासँग बजार जान पाउँथे, बसमा यात्रा गर्न पाउँथे, खेलकुदमा भाग लिन सक्थेँ । छरछिमेकका केटाहरू मेरा साथी भइसकेका थिए । साथीहरूसँग म सधैँ घरबाहिर खेल्थेँ ।

तर निलोफरका अन्य दिदीबहिनीहरूको लागि जीवन अफगानिस्तानका अन्य महिलाहरू जस्तै थियो। उनीहरु दिनभर टाउको छोपेर घरभित्रै बस्नुपरेको थियो । शरीरको कुनै भाग नदेखिने गरी लुगा लगाउनुपर्थ्यो। उनको बुबालाई भने यसप्रति घृणा थियो।

निलोफर भन्छिन्, ‘मेरो बुबा कहिल्यै पनि पहेँलो परम्परागत लुगा लगाउने पक्षमा हुनुहुँदैन थियो । हामीले किन राम्ररी लुगा लगाएको छैन भनेर उहाँ सधैँ मेरी आमासँग झगडा गर्नुहुन्थ्यो। हामीलाई किन यस्तो खुला र लामो लुगा लगाउन लगाइदिएको ?’

वास्तविकता तिर

तेह्र वर्षको उमेरमा निलोफर जुडोको कडा तालिमपछि निराश भएर घर फर्किइन् । उनको खुट्टा दुखिरहेको थियो । उनी सिधै ओछ्यानमा पस्न चाहन्थिन् । बाथरुममा पस्नेबित्तिकै उनले खुट्टाको बीचमा रगत बगिरहेको देखिन् । उनी नराम्ररी डराइन् । तर उनको जीवनले नयाँ मोड लिएको उनले बुझिनन् ।’

उनी भन्छिन्, ‘अर्को दिन मैले मेरो साथीलाई यो कुरा सुनाएँ। उसले हाँस्न थाल्यो र मलाई भन्यो, तिमी मुर्ख छौँ। तिम्रा दिदीबहिनीले यो कुरा भनेनन् ?'

सोही साथीले उनलाई यो ‘रहस्य’ बारेमा जानकारी गराइन् र टिभी विज्ञापनमा देखिने सेनेटरी प्याडको महत्त्व बुझाइन् । उनी भन्छिन्, ‘जब म घर फर्किएँ, मेरी आमाले मेरो लुगामा केही देख्नुभयो। तर मकहाँ आएर मलाई राम्रो महसुस गराउनुको सट्टा म किन यति छिट्टै हुर्कदैछु भनेर सोध्न थाल्नुभयो ।’

निलोफरको जीवन आफू र अरु छोरीहरुको जीवन जस्तै हुने थाहा पाएर उनकी आमा रोईरहिन् । उनको जीवन चार पर्खाल भित्र कैद थियो।

विद्रोही मनोवृत्ति

किशोरावस्थामा निलोफरको जीवन विद्रोही स्वभावले भरिएको थियो। यही कारण थियो कि उनले केटीहरूलाई उनीहरूको शरीरमा भइरहेको परिवर्तनहरू बुझाउन समूह गठन गरिन् ।

उनको यो बानीले उनलाई भारत गएर अध्ययन गर्न प्रेरित गर्‍यो । यसले विवाहको बारेमा उनको विचारलाई आकार दिन मद्दत गर्‍यो ।

उनी भन्छिन्, ‘मलाई धेरै विवाहको प्रस्ताव आएको थियो । म सानो छँदा प्रस्तावहरू आउन थालेका थिए तर मेरो बुबाले मलाई धेरै सुरक्षा दिनुभयो। उहाँले म अहिले नै बिहे नगर्ने बताउनुभयो । पहिले पढाइ पूरा गर्छिन् अनि के गर्ने भनेर सोच्छिन् भनेर भन्नुभयो ।’

अन्ततः २०१६ मा उनले १९ वर्षको उमेरमा विवाह गरिन् । गत वर्ष बुबाको मृत्युपछि छोडिएको खाली ठाउँ उनको श्रीमानले भरे। ’उहाँले पक्कै पनि मेरो बुबाको ठाउँ लिन सक्नुहुन्न थियो,’ उनी भन्छिन्, ‘तर उहाँले यो भूमिका निर्वाह गर्नुभयो । उहाँ धेरै सहयोगी हुनुहुन्छ ।’

बाहिरको बाटो

निलोफरको परिवार बढ्दै गयो र अन्ततः उनीहरू राजधानी काबुल पुगे। त्यहाँ उनीहरुले धेरै फर्निचर पसल खोले । एक समय उनको व्यवसायमा ३ सय जना सम्म काम गर्थे । तीमध्ये अधिकांश महिलाहरू थिए जसको कुनै पुरुष अभिभावक थिएन।

तर २०२१ सम्म अफगानिस्तानबाट अमेरिका र सहयोगीहरू फिर्ता भएसँगै तालिबान फेरि एकपटक फर्कियो। निलोफर र उनको परिवारको लागि यो भूमिगत हुने समय थियो।

काबुलको गल्लीहरूमा अराजकता बढ्दै जाँदा, उनीहरुले आफ्नो व्यवसायको ठाउँ नजिकै आश्रय खोज्ने योजना बनाए । उनकी आमा र दिदीहरू सहरको अर्को छेउमा गए। उनीहरु उनको पहुँचभन्दा बाहिर थिइन् । त्यतिबेला निलोफरले अफगानिस्तानको घटनाक्रमबारे जानकारी लिन आएका पत्रकारलाई ब्रिफिङ गरिरहेकी थिइन् ।

पोल्याण्डकी एकजना पत्रकारले निलोफरलाई सोधे कि के उनको र उनको परिवारका सदस्यहरूको नाम त्यस्तो कुनै सूचीमा छ जसलाई अफगानिस्तान छोड्न अनुमति दिन सकिन्छ ?

निलोफरले भन्छिन्, ‘मैले होइन भनेँ, त्यसपछि उनले मलाई एक घण्टा दिनु भने ।’

त्यसपछि उनको नाम ह्वाट्सएप ग्रुपमा थपियो र उनलाई २४ घण्टाभित्र काबुल एयरपोर्ट पुग्न भनियो। केवल दुई झोलाहरू ल्याउनुहोस् भनियो।

उनी भन्छिन्, ‘मेरी आमा कुरान लिएर उभिएकी थिइन् । त्यो अन्तिम पटक थियो जब मैले मेरी आमा र मेरो घर देखेको थिएँ।

नयाँ जीवन

निलोफर र उनको परिवार हाल पोल्याण्डमा बस्दै आएका छन् । अफगानिस्तानबाट उड्ने विमानमा चढ्नुअघि उनलाई यो देशको बारेमा धेरै कम जानकारी थियो।

तर सबै कठिनाइहरूको बावजूद, उनी आफ्नो देश र संसारमा महिला अधिकारको लागि लड्ने वकिल बनिन्। उनले ब्रसेल्स, जर्मनी र अमेरिकाको भ्रमण गरिसकेकी छिन् । उनले त्यहाँका मानिसहरूलाई आफ्नो विभाजित जीवनको बारेमा सुनाएकी छन् ।

उनी भन्छिन्, ‘मेरो जीवन अभिशाप र वरदान दुवै थियो।’

उनी भन्छिन्, ‘श्राप किनभने यसले मलाई भित्रबाट छियाछिया बनाएको छ। म न त पूर्ण नारी बन्न सक्छु न त पुरूष । तर यो पनि वरदान साबित भयो। मैले दुवै अनुभव पाएँ। यसले मलाई बलियो महिला बनायो। आज म उस्तै छु ।’

(राफेल अबुचाईले यो कथा बीबीसी रेडियो कार्यक्रम आउटलुकमा प्रसारित कथामा आधारित लेखेका हुन्)