काठमाडौँ । पृथ्वी सौर्यमण्डलको तेस्रो ठुलो ग्रह हो । यसलाई अहिलेसम्म जीवन भएको एक मात्र ग्रह भनेर मानिन्छ ।

पृथ्वीको तीन चौथाई भाग पानीले भरिएको छ भने बाँकी २९.२ प्रतिशत मात्र जमिन रहेको छ । जानौँ पृथ्वीबारे यस्ता १० रोचक तथ्यः

१. पृथ्वी पूर्ण रूपमा गोलो छैन
सामान्यतया हामीले भन्दै र सुन्दै आएका छौँ, पृथ्वी गोलो छ । तर यो यसको सही आकार होइन ।

उत्तरी र दक्षिणी ध्रुवमा पृथ्वी समतल छ । त्यसकारण, यदि हामी यसको आकारलाई सही रूपमा वर्णन गर्न चाहन्छौँ भने, हामीले यसलाई ‘ओब्लेट स्फेरोइड’ भन्नुपर्छ । यसको अर्थ पृथ्वीको आकार समतल अण्डाकार जस्तो छ ।

अन्य ग्रहहरू जस्तै, यसको अक्षमा गुरुत्वाकर्षण र परिक्रमाको प्रभावद्वारा उत्पादित केन्द्रापसारक बल भूमध्य रेखा समतल बनाउँछ । त्यसैले भूमध्य रेखामा पृथ्वीको व्यास एक ध्रुवबाट अर्को ध्रुवसम्मको व्यासभन्दा ४३ किलोमिटर बढी छ ।

२. पृथ्वीको ७० प्रतिशत भाग पानीले ढाकिएको छ
पृथ्वीमा पानी तीनै अवस्थामा पाइन्छ – ठोस, तरल र ग्यास । यसबाहेक, यसले हिमनदी, दलदल, ताल, नदी, समुद्र र महासागरको रूपमा पृथ्वीको लगभग तीन–चौथाई भाग ओगटेको छ ।

पृथ्वीमा पाइने कुल पानीको ९७ प्रतिशत समुद्री नुनिलो पानी हो ।

३. पृथ्वीबाट १०० किलोमिटर माथि अन्तरिक्ष छ
पृथ्वीको वायुमण्डल र अन्तरिक्ष बिचको सीमालाई कारमन रेखा भनिन्छ । यो समुद्रको सतहबाट लगभग १०० किलोमिटर उचाइमा छ ।

यसको अर्थ कुनै पनि वस्तु वा व्यक्ति १०० किलोमिटरभन्दा माथि जान्छ भने, त्यसलाई प्राविधिक रूपमा अन्तरिक्षमा रहेको मानिन्छ ।

वायुमण्डल टाढा–टाढासम्म फैलिएको भए तापनि, यसको अधिकांश भार (लगभग ७५%) समुद्री सतहबाट पहिलो ११ किलोमिटरभित्रै समेटिएको हुन्छ ।

त्यसकारण, कार्मन रेखाले हामीलाई पृथ्वी कहाँ फैलिएको छ र अन्तरिक्ष कहाँबाट सुरु हुन्छ भनेर बुझ्न मद्दत गर्दछ भनेर भन्न सकिन्छ ।

४. पृथ्वीको केन्द्रमा फलाम छ
पृथ्वी सौर्यमण्डलको सबैभन्दा घना ग्रह हो र आकारको हिसाबले पाँचौं ठूलो ग्रह हो । पृथ्वीको सबैभन्दा भित्री भागलाई लगभग १,२०० किलोमिटरको रेडियस भएको ठोस बल मानिन्छ ।

यो भाग मुख्यतया फलामबाट बनेको छ, जुन यसको कुल तौलको लगभग ८५ प्रतिशत हो । पृथ्वीको तौलको १० प्रतिशत निकेलले ओगटेको छ ।

५. पृथ्वी एक मात्र ग्रह हो जहाँ जीवन छ
ब्रह्माण्डमा पृथ्वी एक मात्र आकाशीय पिण्ड हो जहाँ हामी बस्न सक्छौँ । अन्य ग्रहहरूमा यसको सम्भावनाको खोजी भइरहेको छ ।

पृथ्वीमा हाल लगभग १२ लाख सूचीबद्ध जनावर प्रजातिहरू छन्, यद्यपि यो कुल प्रजातिहरूको सानो भाग मात्र मानिन्छ ।

पृथ्वीको उत्पत्ति लगभग ४.५ अर्ब वर्ष पहिले भएको थियो । पृथ्वीको भौतिक गुण, यसको भौगोलिक इतिहास र यसको कक्षले लाखौँ वर्षदेखि जीवनलाई अस्तित्वमा राख्न अनुमति दिएको छ । यसको अर्थ यति धेरै वर्ष पछि पनि यहाँ जीवन छ ।

६. गुरुत्वाकर्षण पृथ्वीमा सबैतिर एउटै छैन
पृथ्वी ठ्याक्कै गोलो छैन र यसको पिण्ड (तौल) सबैतिर समान छैन । यस कारणले गर्दा, गुरुत्वाकर्षण बल सबैतिर अलि फरक हुन्छ ।

उदाहरणका लागि, हामी भूमध्य रेखाबाट ध्रुवहरूतिर सर्दै जाँदा, गुरुत्वाकर्षण थोरै बढ्छ ।

यद्यपि, यो परिवर्तन यति सानो छ कि हामीले यसलाई प्रत्यक्ष रूपमा महसुस गर्दैनौँ ।

७. हाम्रो पृथ्वी विरोधाभासहरूले भरिएको छ

हाम्रो ग्रह एकदमै भिन्नताहरूले भरिएको छ । यसको भौगोलिक क्षेत्र र यसको हावापानीको विविधताले गर्दा लगभग हरेक क्षेत्रको आ–आफ्नै विशेषता हुन्छ ।

पृथ्वीमा धेरै ठाउँहरू छन् जुन सबैभन्दा तातो मानिन्छ । अहिलेसम्म रेकर्ड गरिएको सबैभन्दा उच्च तापक्रम संयुक्त राज्य अमेरिकाको डेथ भ्यालीमा छ ।

जुलाई १०, सन् १९१३ मा डेथ भ्यालीमा ५६.७ डिग्री सेल्सियस तापक्रम रेकर्ड गरिएको थियो ।

अर्कोतर्फ, अन्टार्कटिकामा सबैभन्दा चिसो तापक्रम रेकर्ड गरिएको थियो । जुलाई ३१, १९८३ मा त्यहाँ –८९ डिग्री तापक्रम रेकर्ड गरिएको थियो ।

८. पृथ्वीमा सबैभन्दा ठूलो जीवित चिज

ग्रेट ब्यारियर रिफ अस्ट्रेलियाको तटमा अवस्थित छ । यो पृथ्वीमा जीवित जीवहरू मिलेर बनेको सबैभन्दा ठूलो संरचना हो ।

यसलाई अन्तरिक्षबाट पनि देख्न सकिन्छ । ग्रेट ब्यारियर रीफ २,००० किलोमिटरभन्दा बढी फैलिएको छ र हजारौं समुद्री प्रजातिहरूको घर हो ।

सन् १९८१ मा, यसलाई युनेस्कोले विश्व सम्पदा स्थल घोषित गरेको थियो।

९. सौर्यमण्डलको एक मात्र ग्रह जहाँ सक्रिय टेक्टोनिक प्लेटहरू छन्
सौर्यमण्डलमा पृथ्वी एक मात्र ग्रह हो जहाँ टेक्टोनिक प्लेटहरू सक्रिय रूपमा सरिरहेका छन् । यी प्लेटहरूको निरन्तर गतिशीलताको अर्थ हाम्रो ग्रहको सतह निरन्तर परिवर्तन भइरहेको छ ।

यी प्लेटहरू पहाडहरूको निर्माण, भूकम्प र ज्वालामुखीहरूको सक्रियताको मुख्य कारण हुन् ।

यी प्लेटहरूको चक्रले पृथ्वीको तापक्रम सन्तुलित राख्न पनि महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ ।

१०. पृथ्वीसँग सुरक्षात्मक ढाल छ

पृथ्वीको चुम्बकीय क्षेत्रले सूर्यबाट आउने ऊर्जावान् कणहरूको निरन्तर बमबारीविरुद्ध ढालको रूपमा काम गर्दछ ।

चुम्बकीय क्षेत्रहरूमार्फत पनि बाटोहरू पत्ता लगाइन्छ । कम्पासले यस चुम्बकीय क्षेत्रमार्फत काम गर्छ र दिशा पत्ता लगाउँछ ।
बीबीसी