काठमाडौँ । गर्मीको मौसममा चर्को घाम, तातो हावा र शरीरमा पानीको कमीका कारण टाउको दुख्ने समस्या सामान्य हुन्छ। मेडिकल भाषामा यसलाई ‘हीट हेडेक’ भनिन्छ।

अमेरिकन एकेडेमी अफ न्यूरोलोजीका अनुसार चर्को गर्मीले टाउको दुख्ने जोखिम बढाउँछ। तर सही जानकारी र केही सुरक्षात्मक उपायहरू अपनाएमा यस समस्याबाट बच्न सकिन्छ।

गर्मीमा टाउको दुख्ने समस्या किन बढ्छ?

उत्तर- सिधै गर्मीले टाउको दुखाउँदैन। तर, डिहाइड्रेसन, चर्को घामको सम्पर्क र हीट एक्जर्सनजस्ता कारणहरूले टाउको दुखाइलाई ट्रिगर गर्न सक्छ।

हीट एक्जर्सन यस्तो अवस्था हो, जहाँ शरीर धेरै तातिन्छ र आफैँलाई चिस्याउन असमर्थ हुन्छ। यो प्रायः उच्च तापमान वा धेरै पसिनाका कारण हुन्छ।

त्यस्तै, घाम र पसिनाका कारण शरीरका तरल पदार्थ र आवश्यक इलेक्ट्रोलाइटहरू कम हुन सक्छन्। यी तुरुन्त पूर्ति नगरिए टाउको दुख्न सक्छ। गर्मीमा टाउको दुख्ने केही अन्य कारणहरू पनि हुन सक्छन्। जस्तै

• डिहाइड्रेसन
• चर्को घाम र लू
• गर्मीसम्बन्धी रोग
• अपर्याप्त निद्रा
• इलेक्ट्रोलाइन इम्ब्यालेन्स
• लामो समय भोको बस्दा
• रक्सी पिउँदा

प्रश्न- गर्मीमा टाउको दुखाइसँग अन्य कुन लक्षण देखिन सक्छन्?

उत्तर- गर्मीमा हुने टाउको दुखाइसँगै मुख र ओठ सुक्नु, रिंगटा लाग्ने, मांशपेसीको ऐठन र कमजोरी महसुस हुनुजस्ता लक्षणहरू देखिन सक्छन्। 

प्रश्न- हीटस्ट्रोकका कारण हुने टाउको दुखाइ कति खतरनाक हुन्छ?

उत्तर- हीटस्ट्रोक एक गम्भीर अवस्था हो। यसमा शरीरको तापमान ३९.४°C भन्दा माथि पुग्न सक्छ, टाउकोमा चर्को दुखाइ र बेहोस हुनेजस्ता लक्षण देखिन सक्छन्। यो मेडिकल इमर्जेन्सी हो। यस्तो अवस्थामा तुरुन्तै डाक्टरको सल्लाह लिनु आवश्यक हुन्छ।

• प्रश्न- माइग्रेन र गर्मीका कारण हुने टाउको दुखाइमा के फरक हुन्छ?

उत्तर- माइग्रेनमा प्रायः टाउकोको एक छेउमा चर्को दुखाइ हुन्छ। साथै, प्रकाश र आवाजप्रति संवेदनशीलता र वाकवाकी लाग्ने समस्या पनि हुन्छ।

त्यसैगरी, गर्मीका कारण हुने टाउको दुखाइ डिहाइड्रेसन, लू वा उच्च तापमानका कारण हुन्छ। यसमा टाउको भारी हुनु, पूरै टाउको दुख्नु वा थकाइ महसुस हुनुजस्ता लक्षण देखिन्छ।

यो प्रायः घाममा बस्दा वा बाहिरबाट फर्केपछि केही समयमै सुरु हुन्छ। माइग्रेन न्यूरोलोजिकल समस्या हो भने हीट हेडेक मौसम र बाह्य परिस्थितिसँग सम्बन्धित हुन्छ। उपचार र रोकथामका उपाय पनि यी दुईमा फरक हुन्छन्।

प्रश्न- बालबालिका र वृद्धमा टाउको दुखाइ कसरी चिन्ने र ख्याल कसरी गर्ने?

उत्तर- बच्चा र वृद्ध दुवैमा डिहाइड्रेसन र गर्मी सहन सक्ने क्षमता कम हुन्छ। त्यसैले उनीहरूको विशेष ख्याल राख्न आवश्यक हुन्छ।

बच्चाहरूमा टाउको दुखाइसँगै झर्किने, रुने, सुस्त हुने र भोक नलाग्ने जस्ता लक्षण देखिन सक्छन्। वृद्धहरूमा कमजोरी, धेरै पसिना आउने र टाउको भारी हुने जस्ता लक्षण देखिन्छन्।

उनीहरूलाई टाउको दुखाइबाट बचाउन प्रशस्त पानी पिउन प्रेरित गर्नुहोस्। दिउँसोको समयमा घाममा बाहिर जान नदिनुहोस्।

प्रश्न- गर्मीमा टाउको दुखाइबाट बच्न के उपाय छन्?

उत्तर- यसको लागि प्रशस्त पानी पिउनु र कडा घाममा बाहिर ननिस्कनु सबैभन्दा प्रभावकारी उपाय हो। त्यस्तै, केही अन्य कुरामा ध्यान दिनुपर्छ। जस्तै :

• हलुका र लुज फिटिङ कपडा लगानुहोस्
• घरमा एसी, कुलर वा फ्यानको प्रयोग गर्नुहोस्
• दिनको समयमा भारी शारीरिक काम नगर्नुहोस्
• हाइड्रेटेड रहन पर्याप्त पानी पिउनुहोस्
• दिउँसो घाममा निस्कनबाट बच्नुहोस् । निक्लिनै परे छाताको प्रयोग गर्नुहोस् वा छायामा रहने प्रयास गर्नुहोस्
• बाहिरको काम छ भने समय समयमा ब्रेक लिनुहोस्
• कुनै समस्या भए तुरुन्त डाक्टरलाई देखाउनुहोस्

प्रश्न- गर्मीमा टाउको दुख्दा कुन घरेलु उपाय अपनाउन सकिन्छ?

उत्तर- गर्मीमा हुने टाउको दुखाइमा घरेलु उपायहरूले धेरै हदसम्म राहत दिन सक्छन्। यी उपायहरूले शरीरलाई चिसो राख्न र डिहाइड्रेसनबाट बच्न मद्दत गर्छन्।

• भिजेको तौलिया वा बरफको टुक्रा टाउकोमा राख्दा तुरुन्तै आराम मिल्छ।
• कागती पानी वा नरिवल पानी पिउनुहोस्। यसले शरीरको इलेक्ट्रोलाइट्सको कमी पूरा गर्छ र डिहाइड्रेसनबाट राहत दिलाउँछ।
• यदि टाउको दुखाइ घामका कारण हो भने, शीतल र हावादार ठाउँमा जानुहोस्।
• शरीरलाई हाइड्रेट राख्नु सबैभन्दा महत्वपूर्ण छ, त्यसैले प्रत्येक घण्टामा थोरै-थोरै पानी पिउनुहोस्।
• शान्त ठाउँमा गएर केही समय आराम गर्नुहोस्।
• ताजा फलफूल, सलाद, काँक्रो, खरबुजाजस्ता पानीयुक्त खानेकुरा खानुहोस्। यसले शरीरलाई चिसो राख्छ।
• दैनिक पर्याप्त सुत्नुहोस्, किनकि निद्राको कमीले पनि टाउको दुखाइलाई ट्रिगर गर्न सक्छ।

प्रश्न- के खानेकुरा वा पेय पदार्थले टाउको दुखाइ बढाउन सक्छ?

उत्तर- हो, केही खानेकुरा र पेय पदार्थहरूले शरीरलाई डिहाइड्रेट गर्छन् र टाउको दुख्ने सम्भावना बढाउँछन्। जस्तै–

• धेरै क्याफिनयुक्त पेय पदार्थ
• प्रोसेस्ड र प्याकेज्ड फुड्स
• धेरै मसलेदार र तारेका परिकार
• आइसक्रिम र सफ्ट ड्रिंक्स
• चुरोट र रक्सी

प्रश्न- गर्मीमा चर्को टाउको दुख्दा के तुरुन्त गर्नुपर्छ?

उत्तर- सबैभन्दा पहिले तुरुन्तै चिसो ठाउँमा जानुहोस् र आराम गर्नुहोस्। केही बेरपछि विस्तारै पानी पिउनुहोस्। टाउकोमा चिसो पट्टि राख्न सक्नुहुन्छ। आवश्यक परेमा डाक्टरको सल्लाह लिनुहोस्।

प्रश्न- के ओभर-द-काउन्टर औषधिले टाउको दुखाइमा राहत दिन सक्छ?

उत्तर- केही ओभर-द-काउन्टर औषधिहरूले गर्मीको टाउको दुखाइमा राहत दिन सक्छन्। तर, यी औषधिहरू नियमित रूपमा प्रयोग गर्नु अघि डाक्टरको सल्लाह अवश्य लिनुहोस्।

प्रश्न- कुन अवस्थामा डाक्टरको सल्लाह लिनु आवश्यक छ?

उत्तर- सामान्यतया, गर्मीबाट टाढा बस्दा वा प्रशस्त पानी पिएपछि टाउको दुखाइ समयसँगै ठीक हुन्छ। तर, यदि टाउकोमा चर्को दुखाइ हुन्छ, लगातार दुखिरहन्छ वा यसको साथमा उच्च ज्वरो, दृष्टिमा समस्या जस्ता लक्षणहरू देखिन्छन् भने तुरुन्त डाक्टरको सल्लाह लिनुहोस्।

एजेन्सीको सहयोगमा