काठमाडाैँ । पछिल्लो समय मोबाइल मानिसको अति आवश्यक उपकरण भइसकेको छ । त्यसो त २१ औँ शताब्दीमा विज्ञानले हामीलाई नयाँ नयाँ उपकरण दिइनै रहेको  छ । मोबाइल पनि विज्ञानको एक अनौठो आविष्कार हो । 

समयको परिवर्तनसँगै प्रविधिमा पनि धेरै छिटो परिवर्तन भइरहेको छ । अहिले टाढा टाढाका आफन्तहरूसँग कुराकानी गर्न त्यति कष्ट गर्नु पर्दैन । नेपालको सन्दर्भमा कुरा गर्दा अहिलेको समयमा जसरी हरेक व्यक्तिको हात हातमा मोबाइल देख्न सकिन्छ, तर आजभन्दा एक दशकभन्दा अघि सायदै यसरी जो कोही सँग मोबाइल हुन्थ्यो । टेलिफोन सम्पर्कका लागि सहरमा विभिन्न स्थानहरूमा टेलिफोन बुथहरू हुन्थे भने गाउँमा भने टेलिफोन भएको घर बिरलै पाइन्थे । गाउँमा यस्तो अवस्थामा एक कल फोन गर्नका लागि घन्टौँ लगाएर बस्नु पर्थ्यो । 

विश्व इतिहासमा सन् १९७३ मा मोटोरोलाका इन्जिनियर मार्टिन कपूरले आफ्नो प्रतिद्वन्द्वी कम्पनीका कर्मचारीसँग पहिलो चोटि गरेको कुराकानी नै मोबाइल फोनमा गरिएको पहिलो कुराकानीको रूपमा लिइएको छ । त्यसको १० वर्षपछि मोटोरोलाले मोबाइल फोन बजारमा ल्यायो ।  जसको मूल्य थियो दुई लाख रुपैयाँ । 

मोटोरोलाको पहिलो हैंडसेटको नामथियो डायना टीएसी । यसको ब्याट्रीलाई एकचोटी चार्ज गरेमा मात्र ३५ मिनेट कुरा गर्न सकिन्थ्यो । यसको तौल ७ सय ९४ ग्राम सम्मको थियो । सन १९८५ मा बेलायतका हांस्य कलाकार एरिन वाइजले सैन्ट कैथरिन बन्दरगाहबाट वोडाफोनको कार्यालयमा फोन गरी बेलायतमा पहिलो पटक मोबाइल फोनको सुरुवात गरको इतिहास छ । यसपछी ओ–२ नामको मोबाइल सेटले आफ्नो सेवा सुरु गर्‍यो । 

वोडाफोनको १० लाख ग्राहक बनाउनका लागि डेढ वर्षको समय लाग्यो । फ्रान्सका व्यवसायी फिलिपखानले सन् १९८७ को जुन ११ तारिखमा आफ्नो छोरी सोफीको फोटो लिएसँगै क्यामरा जडान गरिएको मोबाइलको सुरुवात भयो । यसको सुरुवाती दिनमा टचस्क्रीन थियो । जसमार्फत इमेल, इलेक्ट्रिकल पेजर, क्यालेन्डर, क्यालकुलेटर र एड्रेस बुकका रूपमा कामगर्ने खालको बनाइयो । यसैगरी मोबाइल मार्फत टेक्स मेसेज पठाउने तरिका र यसका अक्षर १ सय ६० को सीमा सहितको नयाँ प्रविधि फ्रीडेलहम हेलीब्रान्ड नामका एक जर्मन इन्जिनियरले सुरु गरे । सन १९९३ मा आयोजित वायरलेस वर्ल्ड कम्फरेन्समा आई बीएमनामको पहिलो स्मार्टफोन बजारमा आयो । सन २०१२ मा एक अर्व ७९ करोड वटा मोबाइल बिक्री भयो । जसमा नोकिया, सामसुङ र एप्पेलका रहेका थिए ।

नेपालमा मोबाइल जीएसएम सुरुवात २२ वर्ष अगाडि भएको इतिहास छ । जीएसएम मोबाइलको परीक्षण २०५६ वैशाख १ गते सुरु भएको थियो भने औपचारिक रूपमा ५६ वैशाख ३० बाट पोस्पेड मोबाइलको वितरण प्रारम्भ भएको थियो । पहिलो चरणमा नेपालमा भित्रिएका मोबाइल नर्टेल कम्पनीको पहिलो पुस्ता अर्थात १ जी थियो । जुन उच्चवर्ग र ओहदाका मानिसको पहुँचमा मात्र सीमित थियो । किनभने यो निकै महँगो थियो । जुन मध्यमवर्गको पहुँच भन्दा बाहिर थियो ।

२०६० साल भदौ ६ गतेदेखि तत्कालीन नेपाल दूरसञ्चार संस्थान हालको नेपाल टेलिकमले प्रिपेड मोबाइलको सुरुवात गरेको थियो । यस अघि पोस्टपेडमात्र प्रयोगमा थियो । सरकारले नेपाली दूरसञ्चार संस्थानलाई २०६१ मा नेपाल टेलिकममा परिवर्तन गरे पछि भने नेपालमा मोबाइल सेवा द्रुतगतिमा अघि बढ्यो । नेपाल टेलिकमले सीडीएमए सेवाको सुरुवात पनि सोही साल सुरु गर्‍यो, जसले उच्च हिमाली भेगमा मोबाइल सेवा सञ्चालन गर्न सहज भएको हो ।