शनिबार, २४ कात्तिक २०८१
ताजा लोकप्रिय
२४ घन्टाका ताजा अपडेट
घरजग्गामा महिलाको स्वामित्व

कर छुट नीतिले बढायो घरजग्गाको स्वामित्वमा महिलाको सहभागिता

घरमुली महिलासमेत बढ्दै, देशभर ३७.१ प्रतिशत घरको निर्णयकर्ता छन् महिला
शुक्रबार, १४ असार २०८१, १५ : १०
शुक्रबार, १४ असार २०८१

काठमाडौँ । अचल सम्पत्तिको स्वामित्वमा महिला सहभागिता बढाउने उद्देश्यले सरकारले लिएको दर्ता दस्तुरमा छुट नीतिका कारण घरजग्गामा महिलाको स्वामित्व उकालो लाग्न थालेको छ । राष्ट्रिय तथ्याङ्क कार्यालयको पछिल्लो तथ्याङ्कअनुसार सरकारको यही नीतिका कारणले कुल स्वामित्वमध्ये २४.२ प्रतिशत घरजग्गाको स्वामित्व महिलाको नाममा आइपुगेको हो ।

कति प्रतिशत महिलाको नाममा घरजग्गाको स्वामित्व छ 

 

Owner Of Land

सरकारले घरजग्गाको दर्ता गर्दा गाउँपालिका, नगरपालिका तथा उप–महानगरपालिका र महानगरपालिकामा फरक–फरक दस्तुर छुट दिँदै आएको छ । नेपाल जग्गा तथा आवास विकास महासंघका अनुसार गाउँपालिकामा २ प्रतिशत, नगर र उपमहानगरपालिकामा ४ प्रतिशत र महानगरपालिकामा ५ प्रतिशत दर्ता शुल्क लाग्छ । योमध्ये महिलाको नाममा घरजग्गा नामसारी गर्दा २५ प्रतिशतसम्म दर्ता दस्तुर छुट मिल्छ ।

यस्तै एकल महिलाको हकमा ३५ प्रतिशतसम्म दर्ता दस्तुर छुट व्यवस्था छ भने कतिपय हिमाली जिल्लामा महिलाको स्वामित्वमा घरजग्गा दर्ता गर्दा ५० प्रतिशतसम्म दस्तुर छुटको व्यवस्था छ । यही नीतिका कारण पछिल्लो समय घरजग्गामा महिलाको स्वामित्व बढ्न थालेको सरोकारवाला बताउँछन् ।

महासंघका अध्यक्ष भेषराज लोहनी महिलाको नाममा घरजग्गाको स्वामित्व बढाउने नीतिका कारण पछिल्लो समय घरजग्गा दर्ता महिलाको नाममा अत्यधिक हुने बताउँछन् । व्यवसायीको अनुभवका आधारमा कारोबार हुने घरजग्गाको स्वामित्व पुरुषकोभन्दा महिलाको नाममा धेरै दर्ता हुने गरेको छ ।

लोहनीले भने, ‘महिला र पुरुषको नाममा दर्ता गर्ने परिपाटी ५०–५० प्रतिशत हुन सक्छ । अझै योभन्दा बढी हुन सक्छ, तर महिलाको सङ्ख्या न्यून छैन ।’

सरकारको २५ प्रतिशतसम्म दर्ता दस्तुर छुट दिने व्यवस्थाले महँगा मूल्यका ‘प्रोपर्टी’ कारोबारमा सेवाग्राहीलाई अत्यधिक लाभ हुन्छ । करोडौँ मूल्य पर्ने घर वा जग्गाको कारोबारमा दर्ता शुल्कको २५ प्रतिशत छुट पाउँदा लाखौँमा फाइदा हुन्छ । उदाहरणका लागि कुनै नगरपालिका वा उपमहानगरमा अवस्थित १ करोड रुपैयाँ मूल्य पर्ने घरजग्गा कारोबारमा लाग्ने ४ प्रतिशत दर्ता दस्तुरमा २५ प्रतिशत छुट पाउँदा १ लाख रुपैयाँ फाइदा हुन्छ । यस्तै १० करोड मूल्यको घरजग्गा किनेमा दर्ता दस्तुरबापत १० लाखसम्म फाइदा हुन्छ ।

राष्ट्रिय जनगणना २०६८ अनुसार कुल घरजग्गाको स्वामित्वमध्ये १०.७ प्रतिशत घरजग्गामा महिलाको स्वामित्व थियो । जुन, राष्ट्रिय तथ्याङ्क कार्यालयले सार्वजनिक गरेको ‘राष्ट्रिय जीवनस्तर सर्वेक्षण, २०८१’अनुसार ह्वात्तै बढेको छ ।

शत प्रतिशत घरजग्गा स्वामित्वलाई आधार मान्दा २४.२ प्रतिशत घरजग्गा महिलाको स्वामित्वमा छ । बाँकी ७२.२ प्रतिशत घरजग्गाको स्वामित्व पुरुषको नाममा छ । २०६८ को जनगणनामा पुरुषको नाममा ८९.३ प्रतिशत घरजग्गाको स्वामित्व थियो । यो अवधिमा पुरुषको नाममा रहेको घरजग्गाको स्वामित्वमा आएको १७ प्रतिशतको गिरावट हो ।

तथ्याङ्कअनुसार मधेसमा सबैभन्दा धेरै स्वामित्व महिलाको नाममा छ । मधेसमा ३२.७ प्रतिशत घरजग्गा महिलाको स्वामित्वमा छ । यस्तै कोशीमा २७.८ प्रतिशत, लुम्बिनीमा २३.८ प्रतिशत, गण्डकीमा २३.७ प्रतिशत, सुदूरपश्चिममा २३.३ प्रतिशत र बागमतीमा २२.५ प्रतिशत स्वामित्व महिलाको नाममा छ ।

यस्तै कुल स्वामित्वमध्ये ३.६ प्रतिशत घरजग्गा महिला र पुरुष दुवैको नाममा छ । आर्थिक ऐन, २०६४ मा महिलाको नाममा घरजग्गाको स्वामित्व ल्याउने लक्ष्यसहित राज्यले दर्ता दस्तुरमा २० प्रतिशत छुटको व्यवस्था गरेको थियो ।

यसलाई २०७२ सालमा आएर २५ प्रतिशत पुर्‍याइएको हो । भूमि व्यवस्थापन तथा अभिलेख विभागका प्रवक्ता रोशनशंकर घिमिरे राज्यले लिएको दस्तुर (कर) छुटको नीतिले महिलाको नाममा स्वामित्व राख्नेको सङ्ख्या बढेको बताउँछन् । उनका अनुसार साना–साना कारोबारमा ठुलो फरक नपरे पनि ठुला कारोबारमा २५ प्रतिशत छुट नीतिले फराकिलो आर्थिक फरक पार्छ । यद्यपि, पुर्ख्यौली सम्पत्तिको नामसारी भने पुरुषकै नाममा हुने प्रचलन यथावत रहेको बताइन्छ ।

घरमुली महिला बढ्दै

Owner of Land1

तथ्याङ्कले घरमुली महिलाको सङ्ख्या समेत बढ्दो क्रममा देखाएको छ । कुल घरमुलीमध्ये ३७.१ प्रतिशत महिला रहेको जीवनस्तर तथ्याङ्कले देखाएको छ । यसको अर्थ देशमा रहेका कुल घरमुली (घरको निर्णयकर्ता) मध्ये ३७.१ प्रतिशत महिला छन् । यो पछिल्लो डेढ दशकको अवधिमा ५० प्रतिशतभन्दा बढीले बढेको तथ्याङ्क कार्यालय बताउँछ ।

तथ्याङ्कअनुसार २०६८ सालमा गरिएको जीवनस्तर सर्वेक्षणले घरमुली महिला २६.६ प्रतिशत देखिएको थियो । जुन, २०७९/८० को जीवनस्तर सवेक्षणअनुसार ३७.१ प्रतिशत पुगेको हो । यो अवधिमा १०.५ प्रतिशतले घरमुली महिलाको सङ्ख्या बढेको हो । यसले नेपालमा घरचलाउने महिलाको सङ्ख्या बढ्दै गइरहेको र घर कसरी चलाउने भन्ने निर्णयमा महिला प्राथमिकतामा आउन थालेको पुष्टि राष्ट्रिय तथ्याङ्क कार्यालयका निर्देशक तिर्थराज चौलागाईले बताए ।

‘घरमुलीको अर्थ घर चलाउने निर्णयमा महिलाको सहभागिता हो,’ उनले भने, ‘घरमुलीको सङ्ख्याले नै घरमा बढेको स्वामित्वलाई समेत देखाउँछ ।’

तर घरमुली महिलाको तुलनामा घरजग्गाको स्वामित्वमा भने महिलाको सहभागिता न्यून देखिएको छ । ३७.१ प्रतिशत महिला घरमुली भए पनि २४.२ प्रतिशत महिलाको नाममा मात्रै घरजग्गाको स्वामित्व छ ।

कार्यालयका अनुसार पुरुष कमाउनका लागि वैदेशिक रोजगारीमा जाने प्रचलन र शैक्षिक तथा सामाजिकस्तर सुध्रिँदो क्रममा रहेकाले घरमुली महिलाको सङ्ख्या बढ्दै गइरहेको हो । तर वैदेशिक रोजगारीमा जानेहरुको सूचीमा महिलाको सङ्ख्यासमेत अत्यधिक भएकाले यसलाई मात्रै मुख्य कारण मान्न नहुने कार्यालयको निष्कर्ष छ ।

खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?

प्रतिक्रिया

लेखकको बारेमा

निकेश खत्री
निकेश खत्री

खत्री रातोपाटीका लागि आर्थिक विषयमा रिपोर्टिङ गर्छन् ।

लेखकबाट थप