काठमाडौँ। मुलुकभित्र महको गुणस्तर र उत्पादन वृद्धि गर्दै जानुपर्नेमा सरोकारवालाहरूले जोड दिएका छन् ।

काठमाडौँको भृकुटीमण्डपमा सम्पन्न छैटौँ राष्ट्रिय मह मेलाका अवसरमा शनिबार आयोजित ‘नेपालमा महको गुणस्तरको अवस्था, राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय बजारीकरणको सम्भावना, चुनौती र अवसर’ विषयका परिसंवादमा सहभागी सरकारी अधिकारी, मौरी विज्ञ, मह व्यवसायी र मह उत्पादक किसानले महको गुणस्तर र उत्पादन वृद्धि गर्नुपर्नेमा जोड दिएका हुन् । नेपाल मौरी पालक महासङ्घका अध्यक्ष एवं मह मेलाका संयोजक सुवासचन्द्र घिमिरेले दीर्घकालीन सोचका साथ महको गुणस्तर वृद्धि गरी बजारीकरणका लागि सरोकार भएका निकाय, स्थानीय सरकार र किसानबिच सहकार्य र समन्वय आवश्यक पर्ने बताए । 

केही वर्षअघि बजार खस्कन थालेपछि गुणस्तरीय मह उत्पादनका लागि किसानलाई तालिम दिइएको बताउँदै उनले मौरीमा प्रयोग हुने ‘सल्फर’ लाई प्रतिबन्ध लगाइएको जानकारी दिए । उनले सुरुमा मह राख्न प्लास्टिकका जार प्रयोग हुने गरेकामा उन्नत भाँडा र स्टिलका चक्कु र जाली प्रयोग गर्न थालिएको बताए । बजारमा जानका लागि गुणस्तर आवश्यक पर्ने भएकाले सरोकार भएका सङ्घसंस्थाको पहलमा असल मौरीपालन अभ्यास कार्यान्वयन निर्देशिका निर्माण गरिएको जनाउँदै महासङ्घका अध्यक्ष घिमिरेले उक्त निर्देशिका यथाशीघ्र कार्यान्वयनको चरणमा जाने बताए ।

उनले भने, “किसान पनि अहिले प्राविधिक ज्ञानसहित मौरी पालनमा सचेत भएका छन् । गुणस्तरीय मह बनाइएन भने बिक्री हुँदैन भनेर सोही अनुसार उत्पादनमा केन्द्रित छन् । मह काढ्ने बेला भयो/भएन भनेर छलफल गरिएको छ, त्यसैले गुणस्तर वृद्धिमा जोड दिइएको छ । मौरी विज्ञ जगदिशभक्त श्रेष्ठ मानिसले जथाभाबी चलायो वा हात लगायो भने मह बिग्रने तर प्राकृतिक रूपमा बनेको खण्डमा नबिग्रिने बताए । उनले भने, “मौरीले मह उत्पादन गर्ने प्रक्रियाको सुरुदेखि उपभोक्ताको घरमा पुग्दासम्म हामीले कस्ता क्रियाकलाप गरिरहेका छौँ भन्ने कुराले मह कति गुणस्तरीय छ भनेर निर्धारण हुन्छ ।”

नेपाल मौरीपालन केन्द्रीय सहकारी सङ्घ लिमिटेडका पूर्व अध्यक्ष अर्जुन पोखरेलले मौरीको मापदण्ड असल अभ्यास निर्देशिकामा रहेको जानकारी गराउँदै गुणस्तरीय मह उत्पादनमा बढी जोड दिन किसानलाई आग्रह गरे । “अन्तर्राष्ट्रिय तहमा महको बजारीकरणका लागि अब नेपाली किसान पनि तयार हुनुपर्छ, त्यसतर्फ सबैले ध्यान दिऔँ । त्यसमा सरकारले पनि महत्त्वपूर्ण र अभिभावकत्वको भूमिका निर्वाह गर्नुपर्छ”, उनले भने । मह व्यवसायी गणेश घिमिरेले नेपालमा फूलको विविधता भएकाले पनि त्यही अनुसारको मह उत्पादन हुने गरेको र विदेशमा माग रहेको बताए ।

सर्लाहीका मौरी पालक किसान हेमराज देवकोटा नेपालका मौरीमा सुलसुले फैलिएको र यसले मौरी नष्ट पार्न सक्नेतर्फ भन्दै सरोकार भएकालाई ध्यानाकर्षण गराए । उनले गुणस्तरीय मह उत्पादन गरेपछि बजार सुनिश्चित हुनुपर्नेमा जोड दिँदै आगामी दिन उत्पादन वृद्धि गर्न सकिने धारणा राखे ।

त्यस्तै, नेपाल मौरीपालन केन्द्रीय सहकारी सङ्घ लिमिटेडका उपाध्यक्ष कृष्णहरी जम्मकट्टेलले नेपाली उत्पादनको लागत कति भनेर अहिलेसम्म भन्न नसक्नु विडम्बना भएको बताए । राज्यले मूल्यसमेत निर्धारण गर्न नसक्दा समस्या भइरहेको उनको भनाइ छ । नेपाल मौरी पालक महासङ्घका निवर्तमान अध्यक्ष शिवप्रसाद शर्मा पौडेलले पछिल्लो समयमा मापदण्ड लागू गरेर महको गुणस्तरीय उत्पादनमा जोड दिनुपर्ने बताए । “किसानलाई बरु अनुदान नदिए हुन्छ । अन्य सुविधा दिने र महको बजारीकरण गरेमा किसानले उत्पादन वृद्धि गर्नेछन्”, उनले भने ।

व्यावसायिक किट विकास केन्द्रकी प्रमुख डा सावित्री बरालले महको मूल्य तोक्ने प्रयास गरिएको भन्दै किसानबाट तथ्यमा आधारित लागत प्रतिवेदन तथा विवरण नआउँदा समस्या परिरहेको बताए । उनले बाहिरबाट भन्सार प्रक्रिया पूरा नभई मह आयात भइरहेको भन्ने विषयमा तथ्य र प्रमाणसहित जानकारी दिन अनुरोध गर्नुभयो । मिसावट गरेर मह बिक्री भइरहेकोतर्फ उहाँले किसानहरूको ध्यानाकर्षणसमेत गराए ।

तीन दिनसम्म सञ्चालन गरिएको छैटौँ राष्ट्रिय मह मेला शनिबार  समापन भएको हो ।