नेपाली राजनीतिमा गगन थापाको नाम यस्तो व्यक्तित्वसँग जोडिन्छ, जसले आशा, आलोचना र सक्रिय बहस एकैसाथ बोक्छ । उनको अध्ययनशीलता, प्रस्ट वक्तृत्व, नीतिगत आग्रह र युवाप्रति प्रेरणाले धेरैलाई राजनीतिप्रतिको विश्वास फिर्ता ल्याएको छ । संसद्को ढोका युवाका लागि पनि खुला हुन सक्छ भन्ने सन्देश उनीबाटै गएको छ, तर राजनीति कहिल्यै सरल यात्रा होइन । यहाँ हरेक विचार, व्यवहार र अभिव्यक्तिले मूल्य चुकाउनुपर्छ । त्यसैले गगन थापाको मूल्यांकन पनि उनको प्रभावकारी भाषण, सशक्त बोली र छविभन्दा पनि इमानदारिता र उनको संवैधानिक निष्ठाको आधारमा गरिनुपर्छ ।

गगन थापाको सुधारवादी छवि विशेष गरी उनी स्वास्थ्य मन्त्री हुँदा देखिएको कामबाट पुष्टि हुन्छ । उनको कार्यकालमा स्वास्थ्य बजेट ५.५ प्रतिशतबाट ६.२ प्रतिशतमा वृद्धि भएको थियो, जसको प्रत्यक्ष लाभ ग्रामीण र दुर्गम क्षेत्रले पाए । मातृ मृत्युदर सन् २०११ को २८१ बाट सन् २०१६ मा २३९ मा झर्नु, प्रसूति सेवाको पहुँच विस्तार, सुरक्षित मातृत्व कार्यक्रमको कार्यान्वयनजस्ता ठोस सुधारहरू उनको नीतिगत सोचका प्रमाण हुन् । यिनै कामले उनलाई ‘कार्यकर्ताभन्दा बढी नीतिनिर्माता’ बनाएको हो ।

संसद्मा उनको बोलाइमा आत्मविश्वास मात्र होइन, आत्ममूल्यांकन पनि देखिन्छ । ‘हामीले गलत स्वीकार नगरी अगाडि बढ्न सक्दैनौँ’ भन्ने अभिव्यक्तिले उनको राजनीतिक इमानदारी झल्काउँछ । खासगरी, २०८० माघ २९ मा संसद्मा गरिएको सम्बोधन, जहाँ उनले प्रधानमन्त्री प्रचण्डको राष्ट्रवादप्रति सकारात्मक प्रतिक्रिया दिँदै दलहरूबिच न्यूनतम सहकार्यको आवश्यकता र सहमतिका आधार निर्माणको कुरा गरे । त्यो सम्बोधन केवल विश्लेषणात्मक नभएर, जिम्मेवार पनि थियो । त्यस भाषणले देखायो कि गगन थापा जोसिलो भाषणभन्दा बढी संयमित यथार्थवादमा विश्वास राख्छन् ।

यिनै थापाको केही निर्णय र अभिव्यक्तिले उनको छविमा प्रशस्त प्रश्न पनि उब्जाएका छन् । एमसीसी सम्झौताप्रति उनको समर्थन विवादको केन्द्र बन्यो । उनले सम्झौतालाई नेपालको पूर्वाधार विकाससँग जोडेर व्याख्या गरे, तर आम नागरिकलाई त्यो तर्क पचेन । जनसंवादमा उनी कमजोर देखिए । सम्झौता केवल कागजमा ठिक देखिए पनि सार्वजनिक धारणा बनाउने काममा कमजोरी भयो । सुधारवादी नेता जनताको मन जित्न होइन, बुझाउन पनि सक्षम हुनुपर्छ । त्यहाँ थापाले मौका गुमाए ।

रवि लामिछानेसँगको बहसमा पनि उनी संयमित देखिएनन् । कानुन, तथ्य र संस्थागत प्रक्रियामा विश्वास गर्ने नेताबाट अपेक्षा गरिन्थ्यो कि उनी बहसलाई व्यक्तिगत नभई विचार–केन्द्रित बनाउने नेता हुन्, तर त्यहाँ उनले एक किसिमको व्यक्तिगत असन्तुलन देखाए ।

त्यस्तै, रवि लामिछानेसँगको बहसमा पनि उनी संयमित देखिएनन् । कानुन, तथ्य र संस्थागत प्रक्रियामा विश्वास गर्ने नेताबाट अपेक्षा गरिन्थ्यो कि उनी बहसलाई व्यक्तिगत नभई विचार–केन्द्रित बनाउने नेता हुन्, तर त्यहाँ उनले एक किसिमको व्यक्तिगत असन्तुलन देखाए, जसले उनको सार्वजनिक छविमा असर गर्‍यो । यो प्रसङ्गले गगन थापाका समर्थकलाई पनि सोच्न बाध्य बनायो कि सुधारका स्वरलहरीमा पनि कहिलेकाहीँ ताल गुम्न सक्छ ।

यसबाहेक धर्मनिरपेक्षतासम्बन्धी अभिव्यक्ति गगन थापाको राजनीतिक यात्राको सबैभन्दा गम्भीर मोड रह्यो । रातोपाटीसँगको अन्तर्वार्तामा उनले ‘राज्यको पनि धर्म हुन्छ’ भने । थपमा उनले त्यसलाई न्याय, विवेक र समानता भनेर व्याख्या गरे, जो भाषिक दुरुपयोग हो । उनको त्यस किसिमको धुर्याइँपूर्ण शब्द चयनले संविधानको धर्मनिरपेक्षता मर्ममाथि गम्भीर प्रश्न उठायो । धर्मनिरपेक्षता भन्नुको अर्थ राज्य कुनै पनि धर्मप्रति तटस्थ नहुनु हो । ‘राज्यको धर्म’ भन्ने वाक्यले नागरिक स्वतन्त्रताको साटो राज्यपक्षीय नैतिकता लाद्ने संकेत दिन सक्छ । यसले धार्मिक बहुलता, समानता र तटस्थताको सिद्धान्तलाई हल्लाउने खतरा बोकेको हुन्छ ।

उनले ‘राज्यको पनि धर्म हुन्छ’ भने । थपमा उनले त्यसलाई न्याय, विवेक र समानता भनेर व्याख्या गरे, जो भाषिक दुरुपयोग हो । उनको त्यस किसिमको धुर्याइँपूर्ण शब्द चयनले संविधानको धर्मनिरपेक्षता मर्ममाथि गम्भीर प्रश्न उठायो ।

अझ चिन्ताजनक कुरा के हो भने राज्य अझै व्यवहारमा हिन्दु पूर्वाग्रहबाट मुक्त छैन । सरकारी बजेट मन्दिरहरूमा खर्च हुन्छ, सार्वजनिक बिदा हिन्दु पर्वमै केन्द्रित छन्, अनि गोवधजस्ता कानुनले स्पष्ट धर्ममा धारित प्रभाव देखाउँछन् । यस्तो अवस्थामा गगन थापाजस्तो नेताले ‘राज्यको धर्म हुन्छ’ भन्नु केवल भाषिक भूल होइन राजनीतिक चलाखी प्रस्ट देखिन्छ । यस खाले चलाखीले मतदाता झुक्याउने प्रवृत्तिलाई प्रोत्साहन दिन्छ । जनतालाई ‘सबै बुझ्दैनन्’ भन्ने ठान्ने, ‘लाटो’ सम्झिने र भाषिक चलाखीमा गम्भीर विमर्शलाई छोप्ने परिपाटीको हिस्सा हो यो । यहाँ पनि पूर्ण अस्वीकार होइन संशोधनको सम्भावना अझै बाँकी छ । 

गगन थापाले राजनीति मात्र होइन सामाजिक मूल्य र संविधानप्रति पनि स्पष्ट र दृढ भएर उभिन जरुरी छ । विशेषतः युवा पुस्तालाई राजनीतिको जिम्मेवारी दिने नेताका रूपमा उनीबाट जाने सन्देश अझै पनि अपुग नै छ । उनले सुधारको कुरा भाषणमा मात्र होइन व्यवहारमा उतार्न जरुरी छ । सैद्धान्तिक स्पष्टता, संवैधानिक निष्ठा र सार्वजनिक सम्प्रेषणमा पारदर्शिता कायम राखे भने उनी अझै पनि समावेशी, न्यायपूर्ण र विवेकशील राजनीतिको नेतृत्वकर्ता बन्न सक्छन् ।

अन्ततः गगन थापा अझै एक खुला प्रश्नको रूपमा उभिएका छन् । के उनी सुधारको सम्भावनाको जीवन्त अनुहार बन्नेछन् ? कि उनी पनि राजनीतिक लोभीपापी र सस्तो लोकप्रियतामा सीमित हुने हो ?
यस निबन्धले उनीप्रति शंका होइन, उत्तरदायित्व माग गरेको हो । समर्थनको नाममा चुप लाग्नु सहयोग होइन, खबरदारी हो । किनकि राजनीतिमा आशा राख्नु विवेक हो, तर आँखामा पट्टी बाँधेर विश्वास गर्नु दुर्भाग्य !