यदि कसैले तपाईंलाई हात बाँधेर केही नगरी बस भनेर भन्छन् भने तपाईंको दिमागले यसलाई सिधै स्वीकार गर्नेछैन । अधुरो काम कसरी पुरा गर्ने, अरु महत्वपूर्ण काम कहिले सिद्धाउने भन्ने सोच तपाईंको दिमागमा बारम्बार आउँछ ।

आजको भागदौडयुक्त जीवनमा यो कुरा सामान्य हो । सबैलाई लाग्छ कि सोसल मिडिया पोस्टदेखि सबै इमेल हेर्ने, सबै काम सिद्धाउने र परिवारसँग समय बिताउनका लागि २४ घण्टाको समय पर्याप्त छैन ।

र यस्तो पनि हुन्छ । यदि तपाईं केही गरिरहनुभएको छैन भने मन बहलाउनका लागि तपाईं आफ्नो मोबाइलमा झुण्डिन थाल्नुहुन्छ । कहिले कुनै सोसल मिडिया पोस्टमा कमेन्टको जवाफ दिनुहुन्छ भने कहिलेकाँही केही कुरा खोज्नुहुन्छ ।

त्यतिबेला हरेकले यो सोच्दैनन् कि बोर हुनु पनि एक सहज विकल्प हो ।

केही मानिस आफ्नो विचारसँग एक्लै बस्नुको साटो आफूलाई ‘बिजुलीको झट्का दिन’ रुचाउँछन् । यो कुरा चर्चित साइन्स जर्नलमा छापिएको एक अनुसन्धानमा सार्वजनिक भएको छ ।

शोधका लागि गरिएको एक प्रयोग अन्तर्गत केही मानिसलाई १५ मिनेटसम्म एक्लै कोठामा बस्न लगाइयो । उनीहरु सबैलाई यतिबेला केही नगर्न भनियो । मात्र एउटा विकल्प थियो – एउटा बटन दबाउने जसले उनीहरुलाई बिजुलीको हल्का झट्का लाग्नेछ ।

बिजुलीको झट्का हल्का नै सही, यो कसैलाई पनि मन पर्दैन । तर अचम्मको कुरा यो थियो कि प्रयोगमा धेरै सहभागीहरू, विशेष गरी पुरुषहरूले यो बटन दबाए ।

प्रयोगमा संलग्न ४२ जनामध्ये आधा मानिसले कम्तीमा एकपटक त्यो बटन दबाए । ती मध्ये एक व्यक्ति यस्ता थिए जसले १५ मिनेटको बसाईमा १९० पटक बटन दबाए । यो प्रयोगपछि तयारी गरिएको रिपोर्टमा भनिएको छ – यस्तो लाग्छ कि धेरैजसो मानिसहरु खाली बसिरहेका बेला पनि केही न केही गर्ने कोसिस गर्छन् ।

सधैँ सक्रिय रहने एउटा मात्रै अंग

हाम्रो मस्तिष्कले वास्तवमा चौबीसै घण्टा काम गर्दछ । हामी सुतेपछि पनि यसको काम जारी रहन्छ । यतिबेला यसले सुन्छ र तनाव पैदा गर्ने सबै कारकको प्रबन्ध मिलाउँछ ताकि तपाईंलाई सुरक्षित तरिकाले मिठो निद्रा पर्न सकोस् ।

यतिबेला तपाईंलाई थाहा हुँदैन तर पनि तपाईंको दिमागले निर्णय लिन्छ, समस्याको समाधान खोज्छ र नयाँ सम्भावनाबारे सोच्छ ।

हाम्रो शरीरमा सधैँ ‘अन’ रहने यो अंगले कहिल्यै ब्रेक वा छुट्टी लिँदैन । तर न्युरोसाइन्टिस्ट यो पनि भन्छन् कि हाम्रो मस्तिष्कको पनि एउटा सीमा हुन्छ ।

निद्रा यस्तै एउटा प्रक्रिया हो जसमा हाम्रो दिमागले भलै काम गरिरहेको हुन्छ तर यतिबेला उसले आफूलाई दुरुस्त पनि राख्छ । त्यसैले निद्राका साथै बोर हुनु पनि हाम्रो स्वास्थ्यका लागि आवश्यक हुन्छ ।

इटलीका मानिसहरु बोर हुने यो प्रवित्तिसँग राम्ररी जानकार छन् । त्यहाँ एउटा भनाई पनि छ – केही नगर्नुको सुख । यो त्यहाँको संस्कृतिको हिस्सा हो जसअन्तर्गत मानिसहरु आराम गर्छन् र केही नगर्ने स्थितिको आनन्द उठाउँछन् ।

केही नगर्नुको अर्थ सुत्ने होइन, यसको अर्थ थप गहिरो छ । यो वास्तवमै दैनिक जीवनको दौडधुपबाट आफूलाई अलग गर्नु हो, आफूलाई भित्रबाट हेर्नु हो, आराम गर्नु हो र तपाईं वर्तमानमा बाँच्दै हुनुहुन्छ भन्ने महसुस गर्नु हो ।

बोर लाग्दा रचनात्मकता बढ्छ

अमेरिकाको रेन्ससेलर पोलिटेक्निक इन्स्टिच्युटको कग्निटिभी साइन्सेज डिपार्टमेन्टमा अनुसन्धानकर्ताको काम गरिरहेकी न्युरोसाइन्टिस्ट एलिसिया वाफ भन्छिन्, ‘कहिलेकाँही आफूलाई बोर हुन दिनु दिमागको स्वास्थ्यका लागि पनि आवश्यक छ ।’

फोरब्स पब्लिकेसनलाई दिएको आफ्नो बयानमा एलिसियाले थपिन्, ‘बोर हुँदा हाम्रो सामाजिक बन्धन बढ्छ । यसबारे थुप्रै सोसल न्युरोसाइन्टिस्टको खोजले यो स्पष्ट पारिसकेको छ कि हाम्रो दिमागको नेटवर्किङ त्यतिबेला सबैभन्दा बढी सक्रिय हुन्छ जब हामी केही गर्न बन्द गर्छौँ । यसो भन्न सकिन्छ कि अल्छी लाग्दा क्रिएटिभ आइडिया जन्मिन सक्छ । नजन्मिएका विचारलाई उत्कृष्ट आइडियामा बदल्ने यो राम्रो समय हो ।’

यसबारे विस्तृत रूपमा व्याख्या गर्दै एलिसियाले थपिन्, ‘बोर लागेको समय हामीलाई भलै बेकार, खाली र अनावश्यक लाग्न सक्छन्, तर यस अवधिमा सबै रणनीतिहरू र समस्याको समाधान हाम्रो दिमागमा तैरिरहेका हुन्छन् । यतिबेला हामीले काम नगर्दा दिमागले पनि आराम पाउँछ । थुप्रै चर्चित लेखकले यो दाबी गरिसकेका छन् कि उनीहरुको दिमागमा थुप्रै क्रिएटिभ आइडिया त्यतिबेला आयो जब उनीहरु नुहाउने, घाँस काट्ने वा घरको फर्निचर यताबाट उतार सार्नेजस्ता काम गरिरहेका थिए । यस्ता खालका पललाई ‘इनसाइट’ अन्तरदृष्टि भनिन्छ ।’

सन् २०१९ मा एकेडेमी अफ म्यानेजमेन्ट डिस्कभरिजमा छापिएको एक शोधमा अर्को एउटा रोचक कुरा सार्वजनिक भएको थियो । शोधमा संलग्न शोधकर्ताले एउटा समूहलाई गेडागुडीलाई उनीहरुको रङको हिसाबले छान्ने अल्छीलाग्दो काम दिएका थिए । जबकी अर्को समूहलाई योभन्दा राम्रो काम सुम्पिइएको थियो ।

यो कामपछि यी दुबै समूहका मानिसलाई ढिला आउनुको सबैभन्दा राम्रो बहाना बनाउन लगाइयो । जुन समूहलाई अल्छीलाग्दो काम दिइएको थियो, उनीहरुले राम्रो काम दिइएको समूहभन्दा राम्रो बहाना बनाए ।

‘आर्ट अफ बिइङ बोर्ड’ नामको कितामा बेलायती मनोवैज्ञानिक स्यान्डी मानको तर्क पनि यस्तै खालको छ । उनी भन्छिन्, ‘अल्छीको भावना यति तगडा र प्रेरक हुन्छ कि यसले रचनात्मकता र सोचाई बढाउन सक्छ ।’

यसबारे स्यान्डी थप्छिन्, ‘यो एक जटिल दुष्चक्र हो किनभने तपाईं बोर त्यतिबेला हुनुहुन्छ जब तपाईं कुनै चिजका लागि उत्तेजित हुनुहुन्छ । तर यसबाट बाहिरिनका लागि पनि तपाईंलाई त्यस्तै उत्तेजना धेरैभन्दा धेरै चाहिन्छ ।’

बीबीसीसँगको कुराकानीमा स्यान्डीले थपिन्, ‘यो एक भावना हो जुन दिमागमा उत्सुकताको खोजीका बेला पैदा हुन्छ । यदि तपाईं कुनै यस्तो चिजको खोजीमा हुनुहुन्छ जसले तपाईंलाई रोमाञ्चित गरोस्, त्यो चिज तपाईंले नभेट्दा तपाईंभित्र एक निराशा पैदा हुन्छ । यसलाई नै भनिन्छ बोर हुनु ।’

स्यान्डीका अनुसार जब बच्चा बोर हुन्छन् तब अभिभावक चिन्तित हुनुपर्दैन । उनीहरुलाई बोर हुन नै छोडिदिनुपर्छ । उनी भन्छिन्, ‘बोर हुनु भनेको राम्रो कुरा हो । यतिबेला तपाईंले खासै केही गर्नु पर्दैन । त्यसैले यसबाट उनीहरु आफैँलाई लड्न सिकाउनुहोस् । उनीहरुभित्रको क्रिएटिभिटी यसरी नै उजागर हुनेछ ।’

बीबीसी